Żyją wbrew obowiązującym prawom, buntują się, by zdobyć świat i odnieść sukces. Tak "postępują" rośliny klonalne, które stanowią ponad 80% roślin naczyniowych Polski.
Rośliny te rozmnażają się generatywnie (płciowo) lub wegetatywnie (poprzez rozrost) tworząc sieci połączonych ze sobą jednostek - ramet, które określa się mianem klonu. Ponieważ każda z ramet ma zdolność tworzenia wszystkich niezbędnych struktur (m.in. liści, korzeni) do pobierania i wytwarzania zasobów (np. wody, minerałów, asymilatów) może dojść do sytuacji, gdzie ze względu na czynniki zewnętrzne pewna rameta oddzieli się od klonu i odtąd będzie żyć niezależnie. Co ciekawe, rośliny klonalne preferują dwa charakterystyczne typy wzrostu: rozłogową (guerilla) lub kępową (falanga), co uwarunkowane jest zarówno przez geny jak i środowisko.
Roślinne oddziały w natarciu
W przypadku formy kępowej jednostki położone są bardzo blisko siebie, a krótkie międzywęźla i częste rozgałęzienia sprawiają, że roślina całkowicie wypełnia zajętą przestrzeń, tym samym nie dopuszczając do wniknięcia innych osobników. Odchodząc od rozważań stricte botanicznych interesujące jest pochodzenie nazwy falanga (fot.1.). Pojęciem tym określano bojowe oddziały piechoty greckiej, później również macedońskiej i hellenistycznej, które powstały już w VII wieku p.n.e. Falangę tworzyli ustawieni w zwartych szeregach, jeden za drugim hoplici. Kiedy na polu walki jeden z wojowników ginął, jego miejsce zajmował kolejny. Analogicznie u roślin charakteryzujących się tą formą wzrostu - ramety znajdujące się na zewnątrz są najbardziej narażone na niekorzystne oddziaływanie środowiska, podczas gdy jednostki wypełniające środkową część kępy są dobrze chronione.
Fot. 1. Falanga jako forma wzrostu u radzących sobie w każdych warunkach roślin na przykładzie traw (fot. MD)
Natomiast forma rozłogowa charakteryzuje się wydłużonymi międzywęźlami przy mniejszej liczbie rozgałęzień, co pozwala na luźne pokrycie znacznych obszarów. Podobnie jak w przypadku formy kępowej również nazwa "guerilla" ma ciekawe pochodzenie. W języku hiszpańskim słowo "guerillas" oznacza wojenkę, a określenie to odnoszono do nielegalnych oddziałów hiszpańskich walczących z okupacją francuską na początku XIX wieku. Podobnie jak Hiszpanie stosujący technikę partyzantki, rośliny o tej formie wzrostu wkradają się w niezajęte siedliska, by następnie zwiększać swój zasięg i wypierać konkurentów (fot.2.).
Fot. 2. Dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) zwiększa zasięg na dnie lasu dzięki rozłogom (gmina Łubowo, fot. MJ)
Razem można duużo więcej...
Buntując się przeciw prawu Liebiega - zgodnie z którym czynnik, którego jest najmniej powinien ograniczać rozwój organizmu - poszczególne jednostki w sieci rośliny klonalnej inwestują w pobór zasobów występujących w największej obfitości, by wzajemnie się nimi dzielić. Dzięki temu niska dostępność np. wody nie wpłynie ograniczająco na wzrost i rozwój ramety, ponieważ otrzyma ją od sąsiednich jednostek. Poza tym ramety komunikują się i ostrzegają również w momencie zagrożenia, na przykład ze strony roślinożercy. To pozwala przetrwać im w niekorzystnych siedliskach, "przemieszczać się" dalej i dalej, by zdobyć świat (fot.3.).
Fot. 3. "Przeskakujące" przez przeszkodę ramety gajowca żółtego (Galeobdolon luteum) mkną przez świat i gminę Łubowo (fot. MJ)
Rośliny klonalne biją rekordy
Rozpatrując znaczenie słowa "spektakularny" pojawiają się następujące określenia: efektowny, pokazowy, widowiskowy, oryginalny, zwracający uwagę. Obserwując rośliny klonalne w terenie i próbując zdefiniować sukces jaki odniosły na tle innych żywych organizmów, nie sposób nie nazwać go właśnie spektakularnym. Największe organizmy na Ziemi, to "Pando", czyli klon topoli osikowej (Populus tremuloides), który na terenie Fishlake National Forest w Utah w USA zajmuje 42 ha i składa się z 47 000 pni oraz klon opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae), której podziemna struktura zajmuje 900 ha lasu. 43 600 lat to nieprawdopodobny wiek osiągnięty przez krzew Lomatia tasmanica. Natomiast hiacynt wodny (Eichhornia crassipes), to najskuteczniejszy kolonizator zbiorników wodnych.
Wiele ciekawych roślin z tej grupy spotkamy na terenie gminy Łubowo. Gdy więc podczas wycieczki zauważysz duże kępy lub wręcz place zajmowane przez jedną roślinę, to właśnie miałeś okazję spotkać rozrastającego się osobnika klonalnego. Zachęcam do podglądania tej fascynującej grupy roślin!